Het werk van Ensor is actueler dan ooit
Oostende vormt het decor van een uniek kunstproject. Nog tot 18 april exposeert de Vlaamse kunstenaar en fotograaf Athos Burez een hedendaagse vertaling van ‘De Baden van Oostende’ tijdens zijn expo James Ensor Recomposed. De maatschappijkritiek in het iconische werk van James Ensor is nog steeds brandend actueel. De moderne kunstenaar voegt daar zijn visie op het heden aan toe. Met dit bijzondere initiatief vieren Toerisme Oostende vzw en Toerisme Vlaanderen de opening van het onlangs vernieuwde James Ensorhuis. En uiteraard wordt ook de link tussen de Vlaamse Meester Ensor en de stad Oostende in de verf gezet.
In 1890 schilderde Ensor ‘De Baden van Oostende’. Deze sprankelende schets voert de badgasten ten tonele van onze Vlaamse kuststad rond het fin de siècle. Het is opmerkelijk dat er 130 jaar later weinig is veranderd. Nog steeds vormt het strand één van de favoriete pleisterplaatsen voor alle rangen en standen in de maatschappij. Badgasten willen er nog altijd zien en gezien worden. Tegelijk maakt een strand iedereen meer gelijk: we staan er allemaal te kijk in onze zwemkledij.
Ensor was een non-conformist
In zijn schilderijen gaf James Ensor kritiek op de maatschappij en wilde hij heilige huisjes omvergooien. Maar sommige van deze huisjes staan een eeuw later nog steeds overeind. Zo is het nog altijd niet algemeen aanvaard dat mannen elkaar kussen in het openbaar. Ook naakt is vaak nog een taboe. En het ‘privatiseren’ van het strand was dit jaar een felbesproken onderwerp. De thema’s die Ensor aankaart zijn dus nog steeds actueel.
Hoog tijd dus om Ensor in een hedendaags jasje te steken, vonden Toerisme Oostende vzw en Toerisme Vlaanderen. Daarom werd aan kunstfotograaf Athos Burez gevraagd om ‘De Baden van Oostende’ te vertalen naar anno 2020.
Het verleden vertaald naar de maatschappij van vandaag
Vlaanderen is altijd een creatieve voedingsbodem geweest. Vroeger en ook nu. Daarom moet onze maatschappij meer doen dan alleen dat rijke verleden uitdragen, vindt Peter De Wilde, CEO van Toerisme Vlaanderen. ‘Het is ook onze taak om met dat verleden aan de slag te gaan, en het positief in te zetten voor de maatschappij van nu. Dat kan bijvoorbeeld door hedendaagse kunstenaars – zoals Athos Burez – een podium te geven om de vraagstukken die gisteren werden opgerakeld in de kunst te vertalen naar de vraagstukken van vandaag.’
Gedurende de looptijd van de expo zullen er verschillende dubbelgesprekken opgenomen worden die vertrekken vanuit de maatschappelijke kritiek in het werk van James Ensor en het nieuwe werk van Athos Burez. Deze gesprekken zullen kaderen in het Reizen naar Morgen-verhaal van Toerisme Vlaanderen.
De fotograaf: van personage tot regisseur
Eén van de vele personages op Ensors schilderij is een fotograaf, staand bovenop een strandcabine. Wellicht is dit een verwijzing van Ensor naar de foto’s en postkaarten die Oostendse badgasten in beeld brachten. ‘Ik vind het een hele eer dat ik nu die fotograaf mag zijn’, zegt Athos Burez. ‘Ik hou van de subtiele manier waarop Ensor humor met maatschappijkritiek vermengd. Deze manier schoffeert niet, maar zet wel aan tot denken. Net zoals Ensor kijk ik met een kritische bril naar het strand van Oostende, om een momentopname te maken van de maatschappij in mijn tijd.’
Ook al zijn bepaalde thema’s in Ensors werk nog steeds actueel, toch ziet de maatschappij er vandaag anders uit. En dat is op het nieuwe kunstwerk te merken. Zo doen de thema’s vervuiling, migratie en zelfs het gebruik van mondmaskers hun intrede in het werk. Ook zijn de badgasten gekleurder en meer divers. Athos Burez: ‘Ik ben op zoek gegaan naar hedendaagse parallellen. Net zoals Ensor zoek ik de humor en zelfreflectie op en vaak vind je deze in stereotypes. Wel grappig om vast te stellen dat sommige clichés na 130 jaar nog altijd overeind staan en dat er nieuwe bijgekomen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de frigobox-toerist. Tijdens de shoot merkte ik trouwens op dat Oostendenaren geen probleem hebben met zelfspot. De geest van Ensor leeft duidelijk verder in deze badstad.’
Ensor mobiliseert nog altijd
Het werk van Ensor is een kluwen van kleurrijke personages. Voor het nieuwe werk moesten er dan 180 figuranten gevonden worden. Een geanimeerde oproep om model te staan op de nieuwe ‘Baden van Oostende’ leverde een massaal aantal enthousiaste kandidaten op. Wie goed kijkt, herkent zelfs bekende Vlaming Herr Seele (met paard) en curator van het Ensorhuis, Xavier Tricot, in de rol van James Ensor, turend door zijn verrekijker vanop een strandcabine.
‘Het was fantastisch om vast te stellen dat zoveel Oostendenaren en liefhebbers van Ensor zich hebben opgegeven als figurant’, zegt Bart Tommelein, burgemeester van de stad Oostende. ‘Ensor verbindt nog altijd jong en oud en is echt onderdeel van onze culturele identiteit.’
Welkom in het vernieuwde James Ensorhuis
Athos Burez’ hedendaagse interpretatie van ‘De Baden van Oostende’ zal vanaf 28 oktober 2020 tentoongesteld worden, naast de ets die Ensor in 1899 maakte van zijn schilderij. Zo kunnen bezoekers de twee werken perfect naast elkaar bewonderen. De expositie vindt plaats in het James Ensorhuis, de woning waar de kunstenaar tot aan zijn dood in 1949 leefde en werkte. Veel inmiddels onbetaalbare kunstwerken kwamen er tot stand. De woning is onlangs met de steun van Toerisme Vlaanderen in haar oorspronkelijke staat en volle glorie gerestaureerd, en opende de deuren als museum over het leven en werk van de kunstenaar.
Naast dit iconisch werk ging Athos Burez ook aan de slag met de andere thema’s van Ensor. Hij grasduinde in het ruime oeuvre van de Oostendse schilder en liet zich inspireren voor een fotoreeks door de dood, maskers en het nostalgische van Oostende. Een bezoek aan de expo James Ensor Recomposed laat je met dit alles kennis maken.
Meer over het kunstwerk
Formaat: 100 cm x 140 cm
Locatie expositie: Het James Ensorhuis, 8400 Oostende
Looptijd expositie: 28/10/20 tot 18/04/21
Copyright: © Athos Burez
De ‘making-of’
Het was een onvervalst huzarenstukje om dit kunstwerk te maken. In amper twee dagen tijd werden maar liefst 180 figuranten gefotografeerd op het strand van Oostende – en dat uiteraard met respect voor alle COVID-19-veiligheidsmaatregelen. Bij de selectie van personages werd dan ook voorrang gegeven aan koppels en families die dicht bij elkaar mochten staan. Tijdens de shoots werden de figuranten in kleuren en tijdsloten ingedeeld opdat zij zo min mogelijk met elkaar in contact kwamen. Alle afzonderlijke scènes werden na afloop tot één geheel op het strand gefotoshopt waardoor een bont allegaartje van badgasten ontstond.
Meer over de fotograaf, Athos Burez
Goofy beauty, zo werden de gestileerde foto’s van Athos Burez ooit omschreven. Ze bevatten de juiste mix tussen humor, schoonheid en cool. Zijn speelse, kleurrijke en vaak theatrale beeldtaal was de hoofdreden waarom hij deze opdracht kreeg toegewezen.
Athos Burez (1987, Ronse) volgde de opleiding beeldende kunsten aan St. Lucas Gent en studeerde fotografie aan het KASK in Gent. Zowel in zijn werk in opdracht als in vrij werk is de eigen stijl van Burez herkenbaar. Hij verzint verhalende beelden en werkt met geënsceneerde taferelen in een mix van portretten, stillevens en landschappen, dikwijls met een surrealistische twist.
Het is niet de eerste keer dat Burez werk wijdt aan een Vlaamse Meester. In 2018 exposeerde de kunstenaar al 80 beelden en installaties in het MAS, geïnspireerd op Peter Paul Rubens en zijn barokke, culturele nalatenschap. Die tentoonstelling kaderde binnen het stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’.
Daarnaast portretteerde hij ook heel wat andere hedendaagse Vlaamse Meesters zoals Rinus van de Velde (schilder) en Dries Van Noten (modeontwerper).
Uitlichting van sommige thema’s
Migratie
Een kuststad is altijd meer vrijgevochten dan andere steden. Zeker havensteden, zoals Oostende, worden gekenmerkt door een voortdurende stroom aan overzeese invloeden. Dit brengt vaak een wrijving met zich mee tussen de gevestigde bewoners en nieuwe culturen.
Meer dan ooit ligt Europa in de knoop met migratiestromen die via de zee op zoek gaan naar een beter leven. Dit thema is dan ook te vinden in het hedendaagse ‘De Baden van Oostende’. De strandgangers kijken vanop een veilig afstandje — maar toch heel nieuwsgierig — naar de mensen op het aangespoelde vlot.
Vervuiling
Massatoerisme is niet vrijblijvend. Het heeft een impact op het milieu.
Oostende heeft deze zomer maar liefst 30 extra mensen aangeworven om het strand op te ruimen. En dat is zeker geen overbodige luxe. Op gewone zomerdagen halen de stadsdiensten gemiddeld 9 ton afval van het strand op. Op drukke dagen stijgt dit tot maar liefst 12 ton per dag. Onze wegwerpcultuur is dan ook sterk aanwezig in het nieuwe werk.
Naakt
Ten tijde van Ensor hadden de mensen een heel conservatieve en preutse levenshouding, maar eenmaal in het water schilderde Ensor de menigte alsof alles geoorloofd was. De thematiek van deze dubbele moraal kaartte Ensor vaak aan in zijn oeuvre. In Ensors tijd was de kerk sterk gekant tegen deze losbandige badcultuur en wilde ze deze losbandigheid zelfs bij wet verbieden. Toch beeldt Ensor de priester af als grootste gluurder van heel de burgerij.
Ook onze samenleving heeft een ambigue relatie met naakt. Naakt was nog nooit zo toegankelijk. Toch wordt het vermoeden van blote borsten onmiddellijk geweerd op Facebook, en komt de monokini quasi niet meer voor op de Vlaamse stranden.
Kussende mannen
130 jaar geleden keken mensen vreemd op als twee mannen elkaar in het openbaar kusten. Dit is de huidige tijd nog steeds niet helemaal veranderd. Gelukkig zijn er anno 2020 – vergeleken met de tijd van Ensor – veel grote stappen gezet wat betreft tolerantie en acceptatie van koppels van hetzelfde geslacht. Maar nóg steeds vindt een deel van onze samenleving het aanstootgevend als twee mannen of vrouwen elkaar in het openbaar kussen. Ze worden liever niet geconfronteerd met de seksuele geaardheid van de LGTBQ-gemeenschap.
Er is twijfel of de twee kussende mensen op het werk van Ensor van hetzelfde geslacht zijn. GenderfluÏde of ‘in the eye of the beholder’? Wie zal het zeggen. In het werk van Athos Burez zijn het in ieder geval wel duidelijk twee mannen die elkaar kussen. Een andere verwijzing naar de gay community is de ‘puppy play’ scene. Wat zich normaal achter gesloten deuren zich afspeelt, krijgt in het werk een heel publieke plek.
Over Oostende, stad van James Ensor
Ensor is geboren en getogen in Oostende. De stad aan zee was meer dan zijn woonplaats, zij was zijn muze. In vlekkeloos Oostends dialect noemde hij haar „Ostende, lief blommetje van kleur, ‘emel van de zè‟. De stad zet haar beroemde inwoner dan ook graag in de kijker met tal van initiatieven. Meer informatie is te vinden op www.ensorstad.be.
Over Ensor in Vlaanderen
Tijdens zijn indrukwekkende carrière van bijna 70 jaar schilderde James Ensor zo’n 850 schilderijen. Veel van deze topwerken zijn terug te vinden in Vlaamse musea. Naast Oostende – uiteraard – pakken ook Brussel, Antwerpen en Gent uit met kunst van de meester. De volledige lijst van musea met werk van Ensor vindt u op https://www.visitflanders.com/en/stories/arts-and-heritage/james-ensor.jsp
Over VISITFLANDERS
Als officiële organisatie van de Vlaamse overheid verzorgt VISITFLANDERS de promotie van het binnen- en buitenlands toerisme in Vlaanderen. Daarbij dragen wij duurzame ontwikkeling hoog in het vaandel. Niet alleen een hoger economisch rendement en meer werkgelegenheid staan centraal, maar vooral ook het evenwicht tussen de belangen van de bewoner, de bezoeker, de ondernemer en de ziel van de bestemming. www.visitflanders.com